برای چه تنفس می کنیم؟
غریزه به همه ی ما این آگاهی را داده است که باید تنفس کنیم.
اما اینکه برای چه همه ی حیوانات و گیاهان باید تنفس کنند، دلیلش روشن است؛ چرا که با تنفس می توان هوایی را وارد بدن کرد که دارای اکسیژن است.
بدون گازِ اکسیژن، زندگی تحقّق نخواهد یافت.
بر اثر بازدم، هوای درون دمیده را بار دیگر از بدن بیرون می رانیم. در این حال، هوا تغییر وضع داده است. هوا در لحظاتی که در بدن ما بسر می برد، مقداری از «اکسیژن» خود را به آن داده بود؛ در برابر، اکنون مقداری «گاز کربنیک» و «آب» از بدن برگرفته است.
میزان ذخیره ی اکسیژن در طبیعت تقریبا” همیشه ثابت است. ثابت است تا در کار تنفس جانداران، نابسامانی رخ ندهد. به سخن دیگر، در مقدار اکسیژن و گاز کربنیکِ موجود در هوا سالانه تغییر ناچیزی رخ می دهد. گاز کربنیکی که از بازدم ما در هوا پراکنده می شود، به وسیله ی گیاهان جذب می گردد.
گیاهان نیز اکسیژن تولید می کنند که مورد نیاز ماست.
تنفس دو بخش دارد: دم و بازدم؛ یعنی «دم فرو بردن» و «دم برون آوردن» معمولا” از واژه ی تنفس فقط دم فرو بردن به ذهن می آید؛ در حالی که تنفس از دم و بازدم، هر دو، تشکیل می شود.
دم یعنی فرو بردن هوا از راه دهان، یا بینی و یا هر دو.
بازدم یعنی بیرون آوردن هوا از همین مجاری.
هوا در این مسیر، حدود یک پنجم اکسیژن خود را با مقداری همسان از گاز کربنیک مبادله می کند. این بده و بستان در ششها روی می دهد.
دم فرو بردن حالت عکس بازدم است. در شش ها اکسیژن هوا به وسیله ی «گویچه های قرمز» خون به بافت های بدن منتقل می شود. آنگاه این اکسیژن برخی از موادّ غذایی بافتها را می سوزاند تا قابل جذب و مصرف برای بدن شوند. سپس خون، مواد زائد را با آب و گازکربنیک به شش ها می آورد تا از راه بازدم به بیرون از بدن رانده شوند.
پس می بینید چگونه مبادله ی گازها (گاز اکسیژن و گاز کربنیک)، هم در شش ها و هم در لابلای بافت های بدن، صورت می گیرد. بنابراین به سطح وسیعی نیاز هست تا صحنه ی انجام این کارها باشد. اگر سطح داخلی شش های یک انسان بالغ را بگستریم، حدود سه متر مربع جا را اشغال خواهد کرد.
البته همیشه قسمت عمده ی این سطح به کار گرفته نمی شود؛ بلکه به عنوان ذخیره باقی می ماند تا به هنگام فعالیت _ که انسان هشت تا ده برابر حالت استراحت، به اکسیژن نیاز دارد، به کار آید؛ چرا که هرگاه ما به اکسیژن بیشتری نیاز داشته باشیم، نفس های تندتر و عمیق تری می زنیم.
تنفس در جانداران مختلف با توجه به حجم نیازشان به اکسیژن، فرق می کند. کودک نوزاد، در هر ثانیه یک بار تنفس می کند؛ ولی در سن 15 سالگی در هر دقیقه فقط 20 بار به تنفس نیاز دارد. فیل دقیقه ای ده بار و سگ بیست و پنج بار تنفس می کند.
منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 5