خطای دید چیست؟

برای تعریف خطای دید بسادگی می توان گفت:

«خطای دید با خطای باصره، نیرنگ چشم است؛ یعنی چشم گاهی به ما نیرنگ می زند، و چیزی را که حقیقت ندارد به نظر ما می آورد.»

اینک می پرسید: مگر چشم، ابزار دیدن نیست، و نب اید دقیقا” آنچه را که در پیش روی ماست نشان دهد؟ اکنون اگر چشم درست کار کند پس چرا باید خلاف آنچه را که هست به ما نشان دهد و چگونه می تواند ما را فریب دهد؟

پاسخ شما این است که دیدن» را نباید یک فرایند فیزیکی پنداشت؛ یعنی هرگز نباید عمل دیدن را عینا” به کار فیلمبرداری یک دوربین تشبیه کرد.

دیدن در حقیقت یک تجربه ی روانی است. به دیگر سخن، این چشم نیست که می بیند، بلکه در اثر فعالیت مغز و روان ماست که عمل دیدن انجام می پذیرد.

آری، درست است که چشم ابزاری مکانیکی است برای دریافت انعکاس ها؛ ولی پس از آنکه انعکاس ها و تصویرها به مغز راه یافتند، تازه باید در آنجا یک داوری از سوی روان ما درباره ی آنها صورت بگیرد. یعنی، روان به یاری یاخته های مغز تشخیص دهد و بگوید که فلان تصویر چیست.

اکنون پرسش دیگری به ذهن شما خطور می کند. شاید بپرسید: مغز برای داوری، یا این گونه تشخیص، از چه چیزی کمک می گیرد؟

در این باره لازم است به نقش بسیار مهمی که عضله های چشم برعهده دارند، اشاره کنیم.

عضله های چشم برای آنکه ما را به قضاوت در باره ی مسافت، زاویه و یا موقعیت اشیا نسبت به یکدیگر در فضا توانا سازند، با حرکات خود، چشم را در حدقه به گردش درمی _ آورند. در نتیجه چشم به چپ و راست گردش می کند، بالا و پایین می رود، و رفته رفته به مغز این امکان را می دهد که بتواند از پیمایش چشم در حدقه، حدود مسافت را در خارج تخمین بزند.

به دیگر سخن، مغز ما دارای معیاری برای اندازه گیری انرژی و زمان است. بر پایه ی این معیار پیش خود می گوید: با فلان حرکتی که چشم برای تماشای بالا و پایین مثلا” یک درخت کرده، برابر چنان مسافتی را پیموده است. بنابراین، طول درخت مثلا” باید ده متر بوده باشد.

اکنون با توجه به این توضیحات، می توانیم علت نوعی از خطای دید را برایتان بیان کنیم:

فرض کنید، دو خط مستقیم به لحاظ درازا با هم مساویند. یکی از آن دو، «افقی» و دیگری «عمودی» ترسیم شده است. اکنون اگر به این دو خط نگاه کنیم، چنین به نظرمان خواهد رسید که خط افقی کوتاهتر از خط عمودی است.

این به آن دلیل است که گردش چشم به چپ و راست آسانتر است تا از بالا به پایین و بالعکس. سرعت بیشتر در گردش چشم برای دیدن یک خط افقی، باعث اشتباهی می شود که در داوری مغز ما روی می دهد و گمان می بریم که آن خط از خط عمودی هم درازایش، کوتاهتر است!

منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 5