علم چیست؟

انسان همیشه در صدد بوده است که راهی برای تشریح زندگی و آنچه در دنیا در مورد وی روی می دهد، پیدا نماید. در زمانهای قدیم، این عمل با خلق اساطیر که در آنها طبیعت توسط روح کنترل می شد انجام می گرفت. اولین دسته مردمی که سعی کردند نیروهای طبیعت را به جای فعالیت ارواح صرفا” یک نیروی ساده بشناسند، یونانی های باستان بودند. ولی سعی آنها در این بود که حقیقت را تنها از راه مشهودات ادله کشف نمایند، بی آنکه به تجربه عملی بپردازند.

بنابراین اشتباهات زیادی کردند و فرضیه های زیادی را قبول نمودند که مقداری از حقایق را تشریح می کرد، ولی شامل همه چیز نمی شد.

در قرن سیزدهم، راجر بیکن تجربه را بیش از استدلال به تنهایی برای اثبات فرضیه های خود به کار برد، و تقریبا” چهارصد سال بعد از آن سر فرانسیس بیکن اصول روشهای علمی جدید را در کتاب خود به نام ارغنون جدید بکار برد.

آنچه که اساس علم و دانش را تشکیل می دهد، همان بکار بردن روشهای علمی است برخلاف روشهای تفکر قدیم، روش علمی اهمیت زیادی به بخشنامه های دقیق و به تجربیات عمیق می دهد، اما باید دانست در همه رشته های علوم نمی توان یک روش و امور را به کار برد. مثلا” یک شیمیدان می تواند اجسام و نیروهای مختلف را در آزمایشگاه امتحان نماید، اما یک منجم قادر به آزمایش اجرام فلکی نیست. ولی هر دوی آنها روشهای علمی خاصی را بکار می برند.

اولین اقدامی که دانشمند در مورد مسائلی که می خواهد به بحث بپردازد، انجام می دهد این است که یک سلسله حقایق مسلم مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهد و سپس بکوشد حقایق تازه ای را کشف نماید. یک دانشمند، ابتدا فرضیه ای را که منجر به ایضاح مسئله ای می شود، طرح می کند و سپس آنرا به دقت می سنجد و تجربه و آزمایش می نماید تا بداند آیا فرضیه های مزبور عملی است یا خیر.

اگر عملی است بصورت یک فرضیه ی آزمایش شده و مسلم خواهد گردید. و الا آنقدر تأمل می نماید و با آزمایش های خود ادامه می دهد تا ببیند راه دیگری جز فرضیه خود باقی نمی ماند و آیا هیچ فرضیه دیگری حقایق را به آن خوبی می تواند ثابت نماید یا خیر.

روشهای علمی آن است که هیچ موضوعی را تا ابد اثبات شده نمی انگارد. یک فرضیه یا قانون علمی تا زمانی که همه ی حقایق معلوم را تشریح می کند، صحت دارد، ولی علم به تجربه می داند که باز هم حقایق دیگری ممکن است در آینده کشف شود.

منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 6