غریزه چیست؟

برخی می پندارند هر کاری که از ما سر می زند، یک عمل ارادی است؛ به این معنا که آن کار پیرو میل و اراده ی خود ما صورت گرفته است.

مثلا” اگر ما می نشینیم و یا می ایستیم، این به دلیل آن است که خود ما این طور اراده می کنیم. یا اگر دستهای خود را حرکت می دهیم، باز این حرکت پیرو خواست و اراده ی خود ماست و …

اما باید دانست که نمی توان همه گونه فعالیت انسان را به همین سادگی بیان کرد. حال مثالی می زنیم: دوچرخه سواری یکی از صدها فعالیت انسان است که وی در آن حال، دهها حرکت گوناگون انجام می دهد بی آنکه خود دقیقا”متوجه ی  تک تک آن حرکات باشد. توانایی انسان بر انجام این حرکات بطور پیوسته و منظم، از آموزش و تجربه پدید آمده است.

اکنون فرض کنیم چیز داغی را به دست ما بچسبانند؛ ما بی درنگ دست خود را کنار می کشیم و برای چنین حرکت تند و شتاب زده ای هم کوچکترین اندیشه و تأملی نمی کنیم. چنین حرکتی را یک کار واکنشی می نامند.

پس تا اینجا با دو گونه از کارهای بشر آشنا شدیم: کارهای ارادی و کارهای واکنشی. حال برای آشنایی با گونه ای دیگر، لحظه ی گرسنگی انسان را تصور می کنیم؛ چون انسان گرسنه می شود، خودبخود از جا برمی خیزد و در جستجوی خوراکی برای رفع گرسنگی خود برمی آید. اما او پیش از این تلاش معمولا” نمی اندیشد و با خود نمی گوید که چون گرسنه ام و نیاز به خوردن دارم، پس باید خوراکی تهیه کنم.

این گونه کارها را کار غریزی می نامند.

البته میان روانشناسان این اختلاف نظر وجود دارد که آیا بشر کارهای غریزی دارد یا خیر؟ یعنی آیا می توان جستجوی غذا، نگهداری و پرورش کودک و از این گونه کارهای او را، کارهای غریزی پنداشت؟ اما در این مسئله جای تردید نیست که حیوانات دیگر، فقط به راهنمایی غریزه است که هر فعالیتی را انجام می دهند.

غریزه عبارت است از: انگیزه ی انجام کاری برای هدفی ویژه، بی آنکه کننده ی کار، از پیش آن را فرا گرفته یا حتی درباره ی آن اندیشیده باشد.

برای مثال، پرنده برای لانه سازی، چوب و الیاف گیاهی را جمع آوری می کند و آنها را بر روی یک شاخه یا یک تکه الوار، طوری قرار می دهد که از استحکام لازم برخوردار باشد. لانه ای که مثلا” گنجشک درست می کند، دقیقا” مانند لانه هایی است که گنجشکان دیگر نیز می سازند. برای این گونه رفتار پرندگان، تنها بیانی که وجود دارد این است که بگوییم : یک «کار غریزی» است.

رفتار غریزی همیشه انجام می پذیرد؛ زیرا در نهاد موجودات، انگیزشی _ مانند ترس، گرسنگی، میل جنسی _ وجود دارد که آنها را به عمل، سوق می دهد. در حقیقت این امکان وجود دارد که ترشح برخی از غدد در بدن پرندگان یا حیوانات دیگر آنها را به انجام کارهایشان وا می دارد. جستجوی خوراک، جفت گیری، مراقبت مادرانه، مهاجرت، زمستان خوابی همه و همه به فعالیت غدد در اندام جانوران، مرتبط می شود.

تقریبا” همه ی حیوانات برای تأمین نیازمندیهای زندگی خود، دارای رفتار غریزی هستند.

منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 5