دماسنج اختراع کیست؟
آیا تاکنون هیچ خواسته اید که حرارت هوا را بسنجید؟ آیا هیچ تاکنون خواسته اید که بدانید هوا چقدر سرد است؟
اما این تنها شما نیستید، بلکه دانشمندان نیز پیوسته درباره ی حرارت مطالعه می کرده اند. برای گسترش مطالعات علمی درباره ی حرارت، در نخستین گام، نیاز به وسیله ای بود که بتواند به مقیاسی معین آن را اندازه گیری کند. این وسیله همان دماسنج بود.
برای آنکه دماسنج خوب کار کند بدیهیست که باید طوری دقیق باشد که بتواند همیشه حرارت را در یک سطح معین، بدون کم و کاست، نشان بدهد.
با توجه به همین نکته یک دانشمند ایتالیایی به نام گالیله در حدود سال 1592 دست به یک سلسله آزمایش هایی زد. حتما” توجه دارید که این تاریخ درست صد سال پس از کشف قاره ی امریکا بدست کریستف کلمب بود.
گالیله دماسنجی درست کرد که بهتر است آن را دماسنج هوایی بنامیم. زیرا وی این دماسنج را با یک لوله ی شیشه ای که یک سر آن آزاد و در سر دیگرش حباب شیشه ای قرار داشت، ساخته بود.
گالیله سر آزاد لوله را به درون مایعی چون آب فرو می برد. سپس چون به لوله حرارت می داد، هوای داخل آن منبسط شده، سطح مایع را در داخل لوله پایین می آورد. برعکس چون لوله سرد می شد، هوای داخل آن نیز درهم فشرده شده، سطح مایع را بالا می برد.
گالیله این دماسنج را برای اندازه گیری حرارت یا برودت هوا بکار برد. اما سپس یک اشکال بزرگ در کار این نوع دماسنج جلوه نمود. آن اینکه دیدند که بالا یا پایین آمدن سطح مایع تنها بعلت حرارت یا برودت هوا صورت نمی گیرد. بلکه عوامل دیگری مانند تغییرات فشار جوّی نیز در این کار سهیم هستند که در نتیجه، دقیق نبودن دماسنج گالیله را آشکار ساختند.
با این وجود، دماسنجی ما اکنون به کار می بریم درست همان کار دماسنج گالیله را انجام می دهد.
با این تفاوت که در دماسنج ما به جای هوا، جیوه تعبیه شده است. جیوه بر اثر حرارت یا برودت منقبض یا منبسط شده و بدین وسیله در درون یک لوله ی شیشه ای بالا و پایین می رود.
جیوه چون گرم می شود خود را از دیواره ی شیشه بالا می کشد و چون سرد می شود خود را جمع کرده، در حباب شیشه ای پایین لوله ی دماسنج، آرام فرو می نشیند.
لوله ی دماسنج را درجه بندی کرده اند تا آشکارا میزان حرارت یا برودت را به ما نشان بدهد.
دماسنج جیوه ای را گراند دوک فردینان دوم، در حدود سال 1654 برای نخستین بار به کار برد. وی دوک بزرگ توسکان (در ایتالیا) بود.
منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 2