در سالهای اخیر تعدادی از معیارهای استاندارد اندازه گیری حساسیت به هیپنوتیزم طراحی و ارائه شده اند. شاید یکی از آنها که بیشترین میزان کاربرد را داشته و به عنوان ملاک و معیاری برای سایر موارد مشابه در آمده است، معیار حساسیت به هیپنوتیزم استانفورد یا shss باشد که به دو صورت فرم a و فرم b در سال 1959 توسط وایت ذن هوفر و هیلگارد ارائه شدند و به صورت اساسی در سال (1959) بر روی 124 نفر از دانشجویان دانشگاه استانفورد استاندارد گردیدند.
این معیار از 12 قسمت تشکیل شده که باید تمام آنها به ترتیب و با دقت برای هر سوژه یا بیمار مورد آزمایش خوانده شود و بر اساس علایم عینی یا قابل مشاهده برای هر یک از 12 موارد امتیاز گذاری شوند. این عناوین یا قسمت های 12 گانه از آزمونهای هیپنوتیزم پذیری متعددی تشکیل یا انتخاب شده اند که هم پیش از آنها شناخته شده بودند و هم توسط درمانگران و پژوهشگرانی مورد استفاده قرار می گرفتند و نشان داده شده بود که معیارهای بسیار معتبری برای تشخیص سوژه های خوب از سوژه های ضعیف هیپنوتیزمی هستند.
به صورت خلاصه، اقلام یا موارد فرم a به این صورت هستند:
1 _ نوسان در وضعیت: از سوژه خواسته می شود که بایستد و پشت او در مقابل هیپنوتیست قرار بگیرد و در این شرایط فکر کند که دارد به سمت عقب نوسان پیدا می کند. هیپنوتیست در این حال سوژه را مطمئن می سازد که نمی گذارد او از عقب به زمین سقوط کند. در این حال ادامه تلقین به صورت بیان «افتادن از پشت، افتادن از پشت» برای چند بار ادامه پیدا می کند. زمانی این قسمت مثبت حساب می شود که در محدوده یک زمان، سوژه از عقب سقوط کند.
2 _ بسته شدن چشم ها: از سوژه خواسته می شود که چشمانش را بر روی یک نقطه نورانی کوچک که در فاصله 2 متری یا کمی بیشتر از او و در بالاتر از سطح چشمان او قرار گرفته، متمرکز کند، طوری که در این شرایط چشمان وی مجبور باشند به بالا خیره شوند. این قسمت زمانی نمره ی مثبت می گیرد که در محدوده زمانی مشخص شده، چشمان سوژه خود به خود بسته شوند. اگر در این مدت مشخص چشمان سوژه بسته نشدند، به او خیلی ساده گفته می شود که چشمانش را ببندد و برای بقیه مدتی که ادامه این آزمون در جریان است همچنان چشمان خود را بسته نگه دارد.
3 _ پائین آمدن دست: از سوژه خواسته می شود که دست چپ خود را به سمت جلو دراز کند، طوری که کف دست وی به طرف پائین قرار بگیرد. در این شرایط به او تلقین می شود که او احساس می کند که این دست سنگین و سنگین تر می شود، طوری که گویی وزنه ای را حمل می کند. جواب این آزمون زمانی مثبت تلقی می شود که در زمان مشخص شده، دست حداقل 20 سانتیمتر به پائین بیاید.
4 _ بی حرکت شدن دست راست: در این قسمت تلقین می شود که دست راست سنگین شده، طوری که سوژه نمی تواند آن را به بالا بیاورد. در قسمت پایانی برای یک زورآزمایی از او خواسته می شود که برای انجام این کار زور بزند. این آزمون زمانی نمره ی مثبت می گیرد که این دست کمتر از 3 سانتیمتر به بالا آمده باشد.
5 _ قفل شدن انگشتان در یکدیگر: به سوژه آموزش داده می شود که انگشتان دو دست خویش را در هم فرو ببرد و در این وضعیت شدیدا” آنها را به یکدیگر فشار دهد. در این حال تلقین می شود که او نمی تواند و یا به سختی می تواند انگشتان خود را از یکدیگر جدا سازد. در قسمت پایانی، در اینجا هم از سوژه خواسته می شود که برای جدا کردن دستها از یکدیگر، به صورت ارادی فشار وارد سازد یا زور بزند. این آزمون در شرایطی مثبت تلقی می شود که در مدت 10 ثانیه سوژه نتواند کاملا” انگشتان دو دست را آزاد کند.
6 _ سفتی عضلات دست: در این قسمت تلقینات در این راستا صورت می گیرد که دست او که به طرف جلو دراز شده آنچنان سفت می شود، که دیگر نمی توان آن را خم کرد. پس از ارائه این تلقینات، نمره مثبت زمانی داده می شود که سوژه نتواند در مدت 10 ثانیه دستش را خم کند، حتی زمانی که از او خواسته شود برای انجام این کار زور بزند.
7 _ حرکت دست ها (به سمت یکدیگر): سوژه دو دست خود را به سمت جلو دراز می کند، در شرایطی که کف دو دست به سمت یکدیگر باشند و در حدود 30 سانتیمتر از هم جدا شده باشند. از او خواسته می شود که در این لحظات تجسم کند که نیرویی دارد دو دست او را به سمت یکدیگر می کشاند. اگر پس از زمان در نظر گرفته شده، دو دست از یکدیگر بیشتر از 15 سانتیمتر فاصله نداشته باشند، این آزمون مثبت به حساب می آید.
8 _ مهار کلامی (اسم خودش): به سوژه تلقین می شود که او در گفتن نام خودش با اشکال مواجه شده است. اگر در مدت 10 ثانیه او دیگر نتوانست نام خود را تلفظ کند، تست مثبت تلقی می شود.
9 _ توهم (پشه): توجه سوژه به یک پشه خیالی یا توهمی جلب می شود که در اطراف صورت او وز وز می کند. این تست در شرایطی مثبت تلقی می شود که در انقباضات عضلات صورت او یا هر حرکت دیگری آگاهی نسبت به وجود یک پشه در مقابل او دلالت کند و یا او کوشش کند پشه را به نوعی دور کند.
10 _ کاتالپسی چشم ها: به سوژه تلقین می شود که پلک ها شدیدا” به یکدیگر می چسبند، طوری که او دیگر نمی تواند چشمان خودش را باز کند. اگر او در مدت 10 ثانیه پس از بیان این مطالب نتوانست چشمان خود را از یکدیگر باز کند، امتیاز به او داده می شود.
11 و 12 _ تلقینات بعد از هیپنوتیزمی (عوض کردن صندلی)، فراموشی: تصور می شود که تا این زمان، سوژه های خوب هیپنوتیزمی به صورت کامل و واقعی کامل و واقعی به یک خلسه ی هیپنوتیزمی وارد شده اند. بنابراین، این تلقینات به او داده می شوند که هیپنوتیست از 1 تا 20 به صورت معکوس می شمارد و بلافاصله پس از این شمارش، زمانی که هیپنوتیست ته مداد یا خودکار خود را به میز کوبید، او از جای خود بر روی صندلی بلند می شود و بر روی صندلی دیگری که در مجاور او قرار گرفته، قرار می گیرد. ولی در آن زمان سوژه هرگز به یاد نمی آورد که کسی این مطلب را به او گفته باشد. به این قسمت در شرایطی امتیاز مثبت داده می شود که در سوژه حرکاتی یا شواهدی برای این جابجایی پس از زدن ته مداد به میز به وجود آید.
در این زمان از سوژه خواسته می شود تا بگوید که تا چه اندازه ای از تست های آخر را به یاد می آورد. اگر او نتواند بیشتر از 3 عنوان را به یاد بیاورد، او در ارتباط با عنوان دوازده، امتیاز مثبت را به دست آورده است.
این تست ها فقط زمانی مورد کاربرد قرار می گیرند که پیش از آن توسط ممتحن شرح کافی درباره ی ماهیت هیپنوتیزم به آنها داده شده باشد.این کار به این علت صورت می گیرد که هم ترس سوژه برطرف شود و هم آمادگی و انگیزه کافی برای شرکت در این برنامه در وی به وجود آید. شرحی که در بالا درباره این آزمون داده شده ناکامل است، و تنها به این خاطر این شرح و بسط ارائه شدند تا در شما یک تصویر ذهنی نسبتا” کامل از طبیعت تست و آزمون هیپنوتیزم پذیری به وجود آیند.
منبع: کتاب روش های درمانی هیپنوتیزم – ترجمه دکتر جمالیان
