همه می توانند در سطوح مختلف علم و دانش _ حداقل _ از امکان خواندن، دیدن و اندیشیدن برخوردار شوند. با به کارگیری نوعی روش شناسی، بهره بیشتری از مطالعه خواهیم گرفت و بسیاری از مکانیسم های پدیدآورنده اندیشه ها را به راه خواهیم انداخت:
_ بدون شک هنگام مطالعه هر نوع کتابی، به کنایه ها و اشاره هایی درباره ی برخی از موضوع ها برمی خورید که از آنها شناختی ندارید یا شناخت کمی دارید. این کنایه ها و اشاره ها را یادداشت کنید و راجع به هریک از آنها سند و مدرکی از روی اصول و قاعده گردآوری کنید. اطلاعاتی شفاهی یا کتابهای مکمل دیگری را جستجو کنید که می توانند شما را در این زمینه ها روشن کنند.
_ شما در دستهای خود کتاب نویسنده ای را دارید که از نظریه ای حمایت می کند و عقیده ای درباره ی فلان یا بهمان موضوع دارد. همین که به پایان کتاب رسیدید شرح کامل نظریه یا عقیده های مخالف با آن را فراهم آورید. به کمک این دو عقیده ی متناقض، می توانید به برداشت شخصی خود برسید. به این ترتیب خاطره ای دقیق و پایدار از اندیشه هایی که با این شیوه، مطالعه کرده اید، در حافظه ی شما حک خواهد شد.
_ وقتی که یک اثر تخیلی، مثلا” رمانی را مطالعه می کنید، متوجه می شوید که طرح کلی داستان بر محور چهار عامل استوار است: زمان، مکان، اراده و جبر. پیامدها و برآیندهای زمان (دوره ای که داستان در آن می گذرد)، مکان (سرزمینی که ماجرا در آن جریان دارد)، اراده ی خاص هر یک از شخصیت ها و تقدیر (اعتقاد به جبر خارجی) را در نهایت دقت ممکن، ارزشیابی کنید.
_ با در نظر گرفتن مقدمه ی هر کتاب، زنجیره ای از تصویرهای ذهنی مربوط به دوره ها و سرزمین ها را انباشته می کنید. این تصاویر گوناگون را هماهنگ و دسته بندی کنید: مجموعه ی آنها، نخستین شالوده ی اندیشه ها درباره ی تاریخ و تکامل بشریت را تشکیل خواهد داد. همچنین تصوری کلی درباره نمودها و تجلیهای گوناگون اراده ی بشری بدست می آورید و با قرار دادن آنها در کنار یکدیگر، اساس فرهنگ روان شناختی خود را بنا می کنید. سرانجام هر چه را که نویسندگان مختلف درباره ی نقش تقدیر و سرنوشت مطرح کرده اند بررسی کنید. متوجه خواهید شد که دیگر از مبانی فلسفی برخوردار شده اید.
_ بکوشید مرزی میان بخشی که نویسنده از مشاهده ی واقعیات نقل کرده و آنچه از تخیلش الهام گرفته، مشخص کنید. همچنین حکم های قطعی را از حکم هایی که قابل تجدید نظر هستند تمیز دهید؛ این عمل حس انتقاد و داوریتان را تحریک می کند. سپس در میان مشاهدات شخصی خود بجویید و ببینید آیا واقعه ای در حضورتان رخ داده که حقیقت حکایت حاضر را رد یا تأیید کند.
هر اثر ادبی _ حتی کوچک و کم اهمیت _ اگر با این شیوه تجزیه و تحلیل شود، نقش مؤثری در باروری فکری شما خواهد داشت و کنجکاوی و اشتیاق مفرط به کسب دانش را در شما برمی انگیزد و شما را در راه آشنایی با سایر قلمروهای دانش و آگاهی که هم اکنون برایتان بیگانه اند، هدایت خواهند کرد. همین که مسئله ای توجهتان را جلب کرد در ابتدا به بررسی ابعاد عمومی آن بپردازید، سپس بتدریج وارد جزئیات آن شوید؛ بدین ترتیب خود را آماده می کنید تا عمیقا” بنیاد و اساس این قلمرو را درک کنید، این همه در آتیه به شما امکان می دهد تا در مورد موضوع یاد شده با جذابیت و گیرایی، به بحث و گفتگو بپردازید.
منبع: کتاب آموزش گفتار – تالیف: پل ژاگو
