ساعت شمار وسیله ای برای اندازه گیری زمان است. اما بشر مدتها پیش از آنکه ابزاری برای اندازه گیری زمان بسازد، راههایی برای این کار یافته بود.
طلوع و غروب خورشید نخستین واحد زمان برای بشر بود.
در هنگام روز بلند و کوتاه شدن سایه های چوب، سنگ و درختان باز معیاری جهت شناخت زمان برای انسان بود.
حرکت ستارگان نیز ساعت بسیار غول آسایی برایش به شمار می رفت و پیدا شدن ستارگان گوناگون در لحظات مختلف شب توجه او را به خود جلب می کرد.
مصریان باستان شب را به دوازده بخش و روز را نیز به دوازده بخش تقسیم کرده بودند.
تقسیم شبانه روز به بیست و چهار بخش که ما اینک داریم، یادگاری از شیوه ی زمان نگاری مصریان است.
مصریان ساعت های سایه ای داشتند که در آن، قطعات چوب با نوکی تیز بر زمین سایه می افکند.
سپس دوره ی زمانی را که این قبیل ساعت ها نشان می داد، به دوازده بخش تقسیم کردند. این، نخستین ساعت آفتابی بود.
گونه ی دیگر از زمان سنجها چیزهایی بود که از آتش یا آب فراهم می آمد. مثلا بر تنه ی شمعی چوب خط می زدند و سپس بتدریج که شمع می سوخت، چوب خطها یکی پس از دیگری با آب شدن شمع ناپدید می شدند.
وسیله ی دیگر، ظرف شناوری بود که بتدریج آب در آن نفوذ می کرد و به زیر آب فرو می رفت.
در حدود دو هزار سال پیش، بشر زمان سنج دیگری پدید آورد که ساعت شنی نام دارد.
دو شیشه ی توخالی طوری به هم مرتبط شده اند که شن از درون یکی( شیشه ی بالا) به درون دیگری ( شیشه ی پایین ) فرو می ریزد.
در شیشه ی بالا به اندازه ای شن می ریزند که فرو ریختنش به شیشه ی پایین، یک ساعت طول بکشد.
در حدود صد و چهل سال پیش از میلاد، یونانیان و رومیان از چرخ دانه دار برای بهتر کردن کار ساعت آبی استفاده کردند.
ظرفی با یک سوراخ تنگ که از آن آب می چکید، دارای شناوری متصل به یک چرخ دندانه دار بود.
این چرخ نیز به عقربه ای وصل بود. بمرور که آب در ظرف فرو می چکید، شناور بالا می آمد و عقربه روی صفحه ی مدرجی فواصل یک ساعت به یک ساعت را نشان می داد.
اما نخستین ساعت حقیقتا مکانیکی در حدود چهارده قرن بعد اختراع شد.
وزنه ای آویخته به ریسمانی که دور قرقره ای پیچیده شده بود، شروع به باز شدن می کرد.
با باز شدن این ریسمان، قرقره نیز که خود به تعدادی دنده و چرخ های دندانه دار وصل بود، آنها را به گردش درمی آورد و این چرخ ها عقربه ای را روی صفحه ی ساعت شمار حرکت می دادند و زمان را مشخص می کردند.
منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 10
