چه عاملی آبشار را بوجود می آورد؟
هنگامی که آب نهری یا رودخانه ای از روی سنگی یا پرتگاه فرو می ریزد، آن را آبشار می نامیم. اگر آبشار بزرگ باشد، آن را کاتاراکت می گویند. جایی که دیواره ی سنگی دارای شیب بوده و کمتر عمودی باشد، آبشار کوچک یا کاسکاد نامیده می شود. بعضی اوقات در آبشارهای کوچک آب از یک رشته شیب های ناهموار فرو می ریزد.
آبشار نیاگارا نمونه ایست از آن که چطور یک صخره ی برآمده ی معلق، تولید آبشار نموده است. طبقات بالایی صخره در نیاگارا با لایه ی سختی از دولومیت پوشیده شده است. در زیر دولومیت یک لایه ی ضعیف تری قرار دارد. رودخانه ی نیاگارا از روی صخره ی دولومیت به برکه ی بزرگی در پایین می ریزد و در آنجا آب غلطان قسمت ضعیف لایه را که دولومیت روی آن قرار دارد، تحلیل می برد و فرسوده می کند. گاهگاهی توده های بزرگ دولومیت ریزش می کند و صخره را تازه و سرازیر نگه می دارد. در آبشارهای دیگر از این نوع، قسمت سخت سنگ، ممکنست که سنگ شنی، سنگ آهکی یا سنگ آتشفشانی باشد.
یک نوع دیگر آبشار معروف به آبشار یلوستون در آمریکاست. در زمانهای قدیم توده عظیمی از سنگهای ذوب شده از پایین بر روی هم جمع و فشرده گشته و پس از سخت شدن تشکیل دیواری در مسیر جریان آب داده است و در نتیجه این آبشار بوجود آمده است.
در بعضی حالات، یخ بندان های قدیمی در عمق دره های کوهستانی، کناره ها را به صورت دیواره های شیب دار و پرتگاه درآورده است که از آنها آبشارها فرو می ریزند. در بعضی موارد هم فلاتهای مرتفع بر اثر حرکات سطح زمین بلند شده و نهرها از لبه ی آنها فرو ریخته اند.
سه آبشار بسیار مشهور از نوع کاتاراکت در دنیا عبارتند از: آبشار نیاگارا، آبشار ویکتوریا در آفریقا و آبشار ایگاسو بین کشورهای آرژانتین و برزیل و پاراگوئه. از میان این سه آبشار، نیاگارا حجم آب بیشتری دارد.
بلندترین آبشار دنیا عبارتست از انجل فالس در ونزوئلا، که از ارتفاع 3300 پا فرو می ریزد. آبشار مذکور برای نخستین بار در سال 1935 توسط جمس انجل از هواپیما دیده شد و نخستین بار در سال 1948 مورد بازدید عموم قرار گرفت.
بعضی از آبشارها برای انسان از نظر تولید نیروی برق بسیار مفید هستند و از وجود آنها برای ایجاد برق و گرداندن کارخانه ها استفاده می شود. در حدود نصف نیروی ذخیره ی آب در جهان از آبشارهای آفریقا بدست می آید، ولی با این حال استفاده از آنها هنوز کاملا” توسعه پیدا نکرده است.
منبع: کتاب به من بگو چرا – جلد 7
