هوا از چند گاز گوناگون درست شده است. یکی از این گازها اکسیژن است. این گاز برای زندگی تمام جانداران لازم است. هیچ گیاه و یا جانوری بدون اکسیژن و تنفس آن زنده نمی ماند. در کنار عمل تنفس از اکسیژن هوا، بدن جانداران برای تبدیل غذا به انرژی نیاز به اکسیژن دارد. بدون اکسیژن هیچ گونه سوخت و سازی انجام نمی شود. گیاهان علاوه بر اکسیژن به گاز دیگری به نام گاز کربنیک نیز احتیاج دارند.
این گاز از سوختن کربن هوا ایجاد می شود. برای شناختن گاز کربنیک از محلول آهک استفاده می شود. محلول آهک در برخورد با گاز کربنیک کدر می شود. جانداران اکسیژن هوا را می گیرند و گاز کربنیک پس می دهند. به این دلیل در بازدم جانوران گاز کربنیک وجود دارد. با یک آزمایش این موضوع ثابت می شود. در یک لوله آزمایش قدری آب آهک بریزید. سپس با یک نی به درون آن فوت کنید.
آب آهک کدر می شود. فکر می کنید گیاهان هم مانند جانوران نفس می کشند؟ با آزمایش هایی که انجام گرفته است، ثابت شده است که گیاهان نیز اکسیژن هوا را می گیرند. البته از آنجایی که گیاهان به اندازه حیوانات فعالیت ندارند، به اکسیژن کمتری هم نیاز دارند.
برای آنکه روشن شود که گیاهان هم اکسیژن هوا را می گیرند و گاز کربنیک پس می دهند، یک آزمایش انجام می دهیم. یک لوله آزمایش را پر از خاک کنید و یک دانه لوبیا در آن بکارید. این لوله را به کمک یک تکه خمیر موم به یک تشتک بچسبانید. سپس صبر کنید تا گیاه جوانه بزند و برگهای آن رشد کند. آنگاه مقداری آب درون تشتک بریزید و یک ظرف شیشه ای را روی گیاه بگذارید.
پس از آن تشتک را در یک محل تاریک قرار دهید. پس از مدتی مشاهده می کنید که آب درون ظرف بالا آمده است، یعنی هوای داخل آن سبک شده است.
حالا اگر آب درون تشتک را با آب آهک مخلوط کنید، رنگ آن کدر می شود. این آزمایش نشان می دهد که گیاه در شب اکسیژن هوا را می گیرد و گاز کربنیک پس می دهد.
با یک آزمایش دیگر روشن می شود که گیاه گاز کربنیک هم از هوا می گیرد.
یک شاخه گیاه آبزی را درون یک ظرف آب قرار دهید. سپس این ظرف را در مقابل اشعه آفتاب قرار دهید. پس از مدتی به نظر می رسد حباب هایی از برگهای آن جدا می شوند. این حبابها گاز اکسیژن هستند که در بالای ظرف جمع می شوند.
این آزمایش نشان می دهد که در نور روز، گیاهان از هوا گاز کربنیک می گیرند و اکسیژن پس می دهند. گیاهان از گاز کربنیک برای درست کردن غذای خود استفاده می کنند. گیاه برخلاف جانوران، غذای خود را به شکل آماده از خارج نمی گیرد، بلکه آن را درون برگهای خود می سازد.
سلولز یا مواد معدنی مهمترین ماده غذایی گیاهان است. برای ساختن سلولز گیاهان احتیاج به آب و گاز کربنیک دارند. از ترکیب این دو ماده مواد قندی مورد نیاز گیاهان بدست می آید. به هنگام ترکیب مواد آب با گاز کربنیک، اکسیژن آزاد می شود. این عمل در برابر نور آفتاب انجام می شود. این عمل یک نوع فعل و انفعال شیمیایی است که به آن فتوسنتز می گویند.
فتوسنتز یعنی ترکیب به کمک نور. این عمل یکی از مهمترین فعل و انفعالات شیمیایی در بدن جانداران است. بدون این عمل هیچ گیاهی نمی تواند زنده بماند.
منبع: کتاب دانستنی های نوجوانان – جلد 13
