کشفیات جالینوس دانشمند یونان باستان

جالینوس دانشمند بزرگ یونانی بود که 129 سال بعد از میلاد مسیح زندگی میکرد و در زمینه پزشکی کشفیات و دانش خوبی کسب کرده بود، به همین خاطر اروپاییان قریب به هزار سال از دانش او در زمینه پزشکی استفاده میکردند.
جالینوس اهل پرگامون یونان (برگامای کنونی در ترکیه) بود. وی 87 سال زندگی کرد و تا سالها بعد از مرگش کسی حتی نزدیک به علم او هم نشد.
از دست نوشته های وی جملات زیر به دست آمده است:
پدرم پیوسته مرا هندسه و حساب و ریاضیات آموخت تا به سن پانزدهسالگی رسیدم در آن وقت مرا به آموختن منطق واداشت، زیرا میخواست فلسفه بیاموزم، ولی در خواب دید که مرا به تحصیل پزشکی وادارد و آنگاه مرا به فراگرفتن این فن گماشت. در این وقت هفده سال داشتم.
جالینوس از اولین کسانی بود که توصیف دقیقی از جنین انسان ارائه کرد. علاقه او به آناتومی انسان با قوانین رومی که تشریح جسد انسان را از حدود 150 سال قبل از میلاد ممنوع کرده بود، مغایرت داشت. به دلیل این محدودیت، جالینوس کالبد شکافی های تشریحی را بر روی حیوانات زنده (ویویسکتور) و مرده انجام داد، که بیشتر بر روی نخستی ها متمرکز بود. اما او در آن دوران آنقدر باهوش بود که به دنبال حیواناتی بود که شباهت آناتومی زیادی با انسانها داشته باشند.
جالینوس آناتومی نای را روشن کرد و اولین کسی بود که نشان داد که حنجره صدا را تولید می کند. در یک آزمایش، جالینوس از دم برای باد کردن ریه های یک حیوان مرده استفاده کرد.
تحقیقات جالینوس در مورد فیزیولوژی عمدتاً تحت تأثیر آثار قبلی فیلسوفان افلاطون و ارسطو و همچنین بقراط پزشک بود که پا را فراتر میگذاشت. او یکی از اولین افرادی بود که از آزمایشات به عنوان روش تحقیق برای یافته های پزشکی خود استفاده کرد. انجام این کار به او اجازه داد تا قسمت های مختلف بدن و عملکردهای آن را کشف کند.
از جمله کمک های عمده جالینوس به پزشکی، کار او در مورد سیستم گردش خون بود. او اولین کسی بود که تشخیص داد که بین خون وریدی (تیره) و شریانی (روشن) تفاوتهای مشخصی وجود دارد. علاوه بر این اکتشافات، جالینوس در مورد ماهیت سیستم گردش خون توانست به کشفیاتی دست یابد که قبلا انجام نشده بود.
او معتقد بود که خون از کبد که از آموزه های بقراط پیروی می کند منشاء می گیرد. کبد مواد مغذی جمع آوری شده از غذای خورده شده را به خون تبدیل کرده تا در سیستم گردش خون استفاده شود. خون ایجاد شده در کبد در نهایت از طریق سیاهرگ بزرگ به صورت یک طرفه به بطن راست قلب جریان می یابد.
جالینوس همچنین نظریه ای در مورد چگونگی دریافت هوای خون از ریه ها برای توزیع در سراسر بدن ارائه کرد. او اعلام کرد که شریان وریدی هوا را از ریه ها به بطن چپ قلب می برد تا با خون ایجاد شده از کبد مخلوط شود. همین شریان وریدی امکان تبادل مواد زائد از خون را به ریهها میدهد تا بازدم شوند. برای دریافت هوا از ریه ها در بطن چپ، خون جدید باید از بطن راست به آنجا برسد. بنابراین، جالینوس اظهار داشت که سوراخ های کوچکی در سپتوم وجود دارد که سمت چپ و راست قلب را تقسیم می کند. این سوراخ ها به خون اجازه می داد تا به راحتی از آن عبور کند تا هوا را دریافت کند و مواد زائد فوق را مبادله کند.
اگرچه آزمایشات تشریحی او بر روی مدل های حیوانی او را به درک کامل تری از سیستم گردش خون، سیستم عصبی، دستگاه تنفسی و دیگر ساختارها رساند، اما کار او حاوی اشتباهات علمی هم بود.
جالینوس معتقد بود که سیستم گردش خون از دو سیستم توزیع یک طرفه جداگانه تشکیل شده است نه یک سیستم گردش خون واحد. او معتقد بود که خون وریدی در کبد تولید می شود و از آنجا توسط همه اندام های بدن توزیع و مصرف می شود. او اظهار داشت که خون شریانی از قلب منشأ می گیرد و از آنجا توسط تمام اندام های بدن توزیع و مصرف می شود. سپس خون در کبد یا قلب بازسازی شد و چرخه کامل شد. هر دوی این نظریهها در مورد گردش خون بعداً نادرست نشان داده شد.
جالینوس همچنین در تحقیقات در مورد ستون فقرات انسان پیشگام بود. تشریح و زنده گیری او از حیوانات، منجر به مشاهدات کلیدی شد که به او کمک کرد تا ستون فقرات، نخاع و ستون مهره انسان را به درستی توصیف کند. جالینوس همچنین نقش مهمی در اکتشافات سیستم عصبی مرکزی داشت. او همچنین قادر به توصیف اعصابی بود که از ستون فقرات بیرون میآیند، که جزء لاینفک تحقیقات او در مورد سیستم عصبی است. جالینوس اولین پزشکی بود که بررسی کرد وقتی نخاع در سطوح مختلف قطع می شود چه اتفاقی می افتد.
توجه داشته باشید که همه این کشفیات علمی قریب به 2000 هزار سال پیش انجام شد! زمانی که نه سونوگرافی نه رادیولوژی و نه دستگاه های پیشرفته پزشکی وجود داشتند. شاید بتوان گفت راز موفقیت این دانشمند علاوه بر جسارت و فهم مطالب علمی، پی بردن به این نکته بود که بسیاری از اندام های حیوانات شباهت آناتومی به اندام انسان ها دارند و او با کالبدشکافی حیوانات در آزمایشات مختلف و شرایط مختلف حتی در حین بارداری کشفیات خود را براساس مشاهده انجام میداد.
جالینوس از طریق تمرین های زنده گیری خود ثابت کرد که صدا توسط مغز کنترل می شود. یکی از معروفترین آزمایشهایی که او در انظار عمومی انجام داد، خوک جیغ میزد و جالینوس سر خوک را برید و در حالی که خوک جیغ میکشید، عصب حنجره یا تارهای صوتی را میبست و نشان میداد که فعالیتشان ادامه دارد.
رویکرد جالینوس به پزشکی در جهان اسلام تأثیرگذار شد و باقی ماند. اولین مترجم عمده جالینوس به عربی حنین بن اسحاق بود. او 129 اثر از جالینوس را به عربی ترجمه کرد.
یکی از ترجمه های عربی حنین، کتاب الاغلوقان فی شفاء الامراد، است که به صورت نسخه خطی در کتابخانه آکادمی طب و علوم قرون وسطی ابن سینا موجود است، و به عنوان شاهکاری از آثار جالینوس به شمار می رود.
در هند بسیاری از پزشکان هندو، طب جالینوسی را آموختند. این روند مطالعات در میان پزشکان هندو از قرن هفدهم شروع شد و تا اوایل قرن بیستم ادامه داشت.
جالینوس در کتاب “آناتومی جنین انسان” ، مراحل رشد جنین را از لقاح تا تولد شرح داد. او این کشفیات را از چند طریق انجام داده بود:
- اول مشاهده جنین های سقط شده مردم مختلف که در آن دوران به علت عدم پیشرفت بهداشت و علم پزشکی زیاد رخ میداد.
- دوم کالبد شکافی حیوانات باردار که شباهت آناتومی به انسان داشتند.
به گفته جالینوس؛ جنین انسان از یک تخمک بارور شده شروع می شود. این تخمک در رحم زن قرار می گیرد و شروع به رشد میکند. در طی چند روز اول، جنین به یک توده سلولی کوچک تبدیل می شود که به آن “مضغه” (morula) می گویند.
در حدود روز پنجم، مضغه به یک توپ کوچکی از سلول ها تبدیل می شود که به آن “بلاستوسیست” (blastocyst) می گویند. بلاستوسیست به دیواره رحم متصل می شود و شروع به رشد می کند.
در حدود روز دهم، بلاستوسیست به دو لایه تبدیل می شود: لایه خارجی که به آن “تروفوبلاست” (trophoblast) می گویند و لایه داخلی که به آن “اندودرم” (endoderm) می گویند. تروفوبلاست مسئول اتصال جنین به دیواره رحم و تامین مواد مغذی برای آن است. اندودرم مسئول تشکیل بافت های داخلی جنین است.
در حدود روز هفدهم، اندودرم به سه لایه تبدیل می شود: لایه خارجی که به آن “اکتودرم” (ectoderm) می گویند، لایه میانی که به آن “مزودرم” (mesoderm) می گویند و لایه داخلی که به آن “اندودرم” (endoderm) می گویند.
اکتودرم مسئول تشکیل بافت های خارجی جنین، مانند پوست، مو و سیستم عصبی است. مزودرم مسئول تشکیل بافت های میانی جنین، مانند عضلات، استخوان ها و اندام های داخلی است. اندودرم مسئول تشکیل بافت های داخلی جنین، مانند روده ها و ریه ها است.
در حدود روز بیست و هشتم، جنین به یک موجود شبیه انسان تبدیل می شود. در این مرحله، جنین دارای سر، بدن، اندام ها و سیستم های بدن است.
جالینوس همچنین توصیف دقیقی از اندام های داخلی جنین ارائه داد. او اولین کسی بود که ساختار قلب، مغز، کبد و سایر اندام های جنین را توصیف کرد و اندیشمندان زمان خود و سالهای بعد را به حیرت فرو برد.
توصیف جالینوس از جنین انسان برای قرن ها مبنای دانش پزشکی بود. او اولین کسی بود که مراحل رشد جنین را به طور دقیق شرح داد و این اطلاعات برای درک بهتر رشد و نمو انسان تا سالها ارزشمند بود.
منابع:
- Boudon-Millot V (ed. and trans.) Galien: Introduction générale; Sur l’ordre de ses propres livres; Sur ses propres livres; Que l’excellent médecin est aussi philosophe Paris: Les Belles Lettres. 2007
- https://iep.utm.edu/galen
- Debru A. “Galen on Pharmacology: Philosophy, History, and Medicine : Proceedings of the Vth International Galen Colloquium”, Lille, 16–18 March 1995 Brill, 1997
- French RK. Medicine Before Science: The Rational and Learned Doctor from the Middle Ages to the Enlightenment. Cambridge University Press, 2003
- Gleason MW. Shock and Awe: The Performance Dimension of Galen’s Anatomy Demonstrations. Princeton/Stanford Working Papers in Classics January 2007
-
The Cambridge Companion to Galen – Edited by R. J. Hankinson
- Hakim Syed Zillur Rahman (ed.). Kitab fi Firaq al Tibb by Galen (2008)
- Smith WG. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. J Walton 1849
- Stakelum JW, Galen and the Logic of Proposition, Rome, Angelicum, 1940
- Temkin O. Galenism: Rise and Decline of a Medical Philosophy. Cornell University Press, Ithaca 1973
- van der Eijk P. Medicine and Philosophy in Classical Antiquity: Doctors and Philosophers on Nature, Soul, Health and Disease. Cambridge University Press, 2005
- Watson PB. Marcus Aurelius Antoninus. Harper & brothers, 1884