هیپنوتیزم حالتی موقتی از ادراک تغییر یافته است که توسط یک فرد در فرد دیگری ایجاد میشود.
در او دسته ای از پدیده ها به شکلی خود به خودی و یا در پاسخ به محرک های کلامی و یا دیگر محرک ها به وجود می آید.
این پدیده ها عبارتند از:
تغییر در هشیاری و حافظه ، افزایش تلقین پذیری ، به وجود آمدن ایده ها و پاسخ هایی که در مقایسه با وضعیت عادی ذهنی برای فرد نامتعارف و ناآشناست.
پدیده های دیگری چون بی حسی، فلجی و سفتی عضلات و تغییرات عروقی می تواند در حین حالت هیپنوتیزمی به وجود آید یا از بین برود.
در جریان هیپنوتیزم با کاهش نسبی برانگیختگی حسی و افت در پاسخ دهی سیستم عصبی مرکزی روبرو هستیم.
این فرایندی است که در مقابل عدم تمرکز و دقت فرد مضطربی که مدام محیط پیرامون خود را در جستجوی خطری فرضی واکاوی میکند، قرار میگیرد.
کلماتی را که هیپنوتیزم گر برای ایجاد این تاثیرات به کار میگیرد تلقینات می نامند.
تفاوت تلقینات هیپنوتیزمی با توصیه ها، درخواست ها و دستورات روزمره در این است که در تلقینات هیپنوتیزمی با پاسخ موفق هیپنوتیزم شونده به شکل رفتاری خودکار و غیر ارادی سر و کار داریم.
در حقیقت این فرد هیپنوتیزم شونده است که با آمادگی ذهنی خود آغاز کننده عمل است.
زمانی که تفکر انتقادی فرد به حالت تعلیق درآید، (یعنی غیرفعال شود) رفتاری تلقین شده به شکلی خودکار و بدون آنکه ساز و کارهای منطقی و ارزیابی کننده مغز در آن دخالتی داشته باشند، انجام میشود.
و زمانی که تلقینی پس از تلقین دیگر پذیرفته شد، قابلیت بیشتری برای قبول تلقینات مشکلتر پیدا میشود.
چگونه میتوان قابلیت تلقین پذیری افراد را ارزیابی کرد؟
از معروف ترین آزمون های پرسشنامه ای برای سنجش این قابلیت، آزمون های زیر هستند:
- SSHS
- BSS
و برخی آزمون ها هم عملی هستند.
این آزمون ها معمولا به صورت گروهی بیشترین تاثیر را دارند اما به شکل فردی هم می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
فرآیند تلقین در حین آزمون میتواند باعث اعتماد سوژه به هیپنوتیزم کننده و بالعکس شود.
تلقین سنگینی دست و بازو در هیپنوتیزم
حدود 80 درصد به این آزمون جواب مساعد میدهند.
از فرد میخواهیم به جلو نگاه کند و دست چپ یا راست خود را بالا بیاورد و در سطح شانه نگه دارد. به این ترتیب ادامه میدهیم:
به نوک انگشتان خود نگاه کن و به دقت به دست توجه کن، دستت سنگین میشود…
سنگین و سنگین تر…
دستت مثل آهن سخت و سنگین شده…
آنچنان دستت سنگین شده که نمیتوانی آن را بالا نگه داری و به سمت پایین می آید…
اگر بیمار در آزمون های مختلف نشان دهد که هیپنوتیزم پذیری کمی دارد، باید زمان بیشتری برای او صرف کرد.
آیا میزان تلقین پذیری افراد در طول زمان ثابت می ماند؟
برای پاسخ دادن به این سوال برخی محققین بر روی تعداد زیادی از افراد پژوهشی انجام داده اند.
چند سال بعد دوباره آنها را آزمودند و به این نتیجه رسیدند که تلقین پذیری تا حدی ثابت می ماند.
پژوهش های دیگری انجام شد تا به این سوال پاسخ داده شود که:
آیا میتوان با آموزش میزان تلقین پذیری را افزایش داد و نتیجه آن مثبت بود.
یعنی افراد اگر آموزش مناسبی دریافت کنند میتوانند توانایی خود در تلقین را بالاتر ببرند.
اینکه بتوانیم به راحتی فردی را به خلسه هیپنوتیزمی ببریم به معنی آن نیست که او در روابط فردی تاثیرپذیرتر است و آسان تر از دیگران فریب میخورد.
خلسه هیپنوتیزمی چیست؟
یکی از نکات محوری در تاریخ هیپنوتیزم این پرسش بود که آیا برای توضیح پدیده هیپنوتیزم لازم است آن را به حالتی خاص از ذهن یا حتی حالتی تغییریافته از عملکرد مغز ربط داد؟
پاسخ این پرسش دو سبک فکری جدا ایجاد کرد.
برخی با دادن جواب مثبت به این سوال، عنصر ضروری فرایند هیپنوتیزم را درون فرد جستجو میکردند.
برخی هم تعریفی سخت از خلسه بیان میکردند.
برخی دیگر بر این باورند که حالت خاصی به نام حالت هیپنوتیزمی وجود ندارد.
در واقع پاسخ فرد هیپنوتیزم شده به زمینه اجتماعی وی، انتظارات و پیش فرض های ذهنی اش و تمایل او برای اجرای چنین نقشی بستگی دارد.
میتوان گفت خلسه حالتی از بیداری است که در آن توجه فرد از محیط پیرامونش گرفته میشود و جذب تجارب درونی خویش از قبیل احساسات، تصورات و تفکرات خود میشود.
شبیه خیال بافی، مراقبه یا مجذوب عملی همچون مطالعه یا گوش دادن به موسیقی.
زمان هیپنوتیزم شدن در مغز فرد چه اتفاقی می افتد؟
تاکنون دلیل بیولوژیکی و فیزیولوژیکی که با استناد به آن بتوان به بودن فرد در حالت هیپنوتیزم پی برد یافت نشده است و قابل اعتمادترین ملاک گزارش خود فرد است.
اما در حین هیپنوتیزم تغییراتی در عملکرد مغز به وجود می آید که در اینجا به اختصار به آنها اشاره میکنیم:
فعالیت مغز چهار سطح عملکردی دارد:
بتا: امواج مغزی در این حالت، در حالت هوشیاری کامل است و در آن با عملکرد طبیعی و عقلانی روبرو هستیم.
آلفا: این حالت در خواب سبک و حالت هیپنوتیزمی سطحی تا متوسط ایجاد میشود.
حالت آرامش و توجه فرد به درون است.
تتا: در مراحل اولیه خواب و سطح متوسط تا عمیق هیپنوتیزم این حالت وجود دارد.
دلتا: حالت خواب عمیق و بی خبری کامل فرد از محیط است.
این نوع موج در حالت هیپنوتیزمی دیده نمیشود.
قسمتی از کتاب هیپنوتیزم به زبان ساده ، نوشته: دکتر علی فیروزآبادی