چگونه زلزله نگار، زلزله را ثبت می کند؟
کتاب به من بگو چرا؟ - جلد چهارم
گاهی به ما خبر می‌رسد که در یکی ازنقاط دور دست جهان، مانند ژاپن یا آمریکای جنوبی، زمین لرزه‌ای رخ داده است. همچنین گاهی نیز شنیده‌ایم که برخی اززمین لرزه‌ها به حدی هولناک بوده‌اند که شهرهایی را ویران و افراد بسیاری را نابود کرده‌اند.
هرچند که چنین زمین لرزه‌هایی در نقاط دور دست به وقوع می‌پیوندند، ولی ما در شهر خود هرگز اثری ازآنها را احساس نمی‌کنیم.حالا شما میپرسید که اگر راستی زمین در جایی لرزیده پس چرا زمین شهر ما تکان نخورده است؟
اما نه، این یک اشتباه است. زیرا باید به شما بگوییم که بر اثر هر زمین لرزه‌ای حتی زمین شهر شما هم تکان خورده است، هر چند که شما چیزی احساس نمی‌کنید ولی دانشمندان می‌توانند با دستگاه مخصوصی آن زلزله‌ها را به طور دقیق ثبت نمایند.
دستگاهی که برای ثبت زمین لرزه به کار میرود زلزله نگار نامیده می‌شود.
علم مطالعه و تحقیق در باره زمین لرزه‌ها را زلزله شناسی می‌گویند.
حالا ببینیم در حالی که شما زمین لرزه‌ای را ابدا حس نمی‌کنید چگونه دانشمندان قادر به ثبت آن می‌شوند؟
زمین لرزه عبارت است از ارتعاش و لرزش سطح زمین. یعنی فقط پوسته زمین حرکت می کند، نه تمام کره زمین.
معمولا زمین لرزه ناشی از گسله‌ای است که در میان تخته سنگ‌های عظیم پوسته زمین ایجاد می‌شود. همین که چنین شکافی پدید آمد توده عظیمی از سنگ چنان به شدت بر بدنه سنگ دیگر ساییده می‌شود که تخته سنگ‌های دیگر را، یکی پس ازدیگری و پهلو به پهلو، به هم می‌سایید.
از نیروی این اصطکاک‌ها در سنگ‌ها ارتعاشی پدید می‌آیند، ارتعاشی که ممکن است تا هزاران فرسنگ همچنان ادامه بیابد و در نتیجه زمین لرزه ایجاد کند.
پس متوجه هستید که چگونه ارتعاش‌های ناشی از زمین لرزه نوعی حرکت موج مانند است که به سرعت‌های مختلفی در سراسر لایه سنگی زمین گردش می‌کند. از آنجا که این ارتعاش‌ها مسافت طولانی را می‌پیمایند پس در نتیجه ازتکان زلزله به تدریج کاسته می‌شود.
ازاین رو، شما نمی‌توانید زلزله‌هایی را که در نقاط دور دست رخ داده عینا در شهر خودتان هم حس کنید. زیرا لرزش زمین تا به شما برسد بسیار بسیار خفیف گردیده است. اما دستگاه زلزله نگار قادر است که همین لرزش خفیف را گرفته در روی کاغذی برایمان یادداشت کند.
دستگاه زلزله نگار بدین شکل درست شده است:
بر فراز یک سنگ صاف یا لوحه‌ای، یک صفحه‌ی نمودار نصب می‌کنند، و آن را موازی زمین قرار می‌دهند. میله‌ای هم در میان آن فرو می‌کنند که از آن وزنه‌ای آویخته، و در انتهای وزنه نیز مدادی قرار گرفته است که می‌تواند هرگونه لرزشی را بر روی نمودار ترسیم کند.
حالا وقتی که زمین لرزه‌ای رخ می‌دهد، آن لوحه یا سنگ صاف که به زمین چسبیده، همراه با سطح زمین به لرزش در می‌آید. اما وزنه به دلیل آنکه در هوا معلق است حرکتی نمیکند.
در نتیجه مداد متصل به وزنه، خطوطی را بر روی نمودار رقم می‌زند. البته چنین دستگاهی را بسیار دقیق و حساس می‌سازند تا بتواند کوچکترین ارتعاش را ثبت بنماید.